Filosofie en corona: “Het gaat er niet om gelijk te krijgen”
Elke maandagmiddag komt in De Strooij de Filosofiegroep bij elkaar om met elkaar in gesprek te gaan. Die gesprekken gaan over de meest uiteenlopende onderwerpen. Anja de Waard is een trouw bezoeker van deze filosofiebijeenkomsten en het leek haar leuk te laten zien hoe filosoferen in zijn werk gaat en hoe een gesprek met als vertrekpunt corona verliep.
Filosoferen is praten, maar het is niet zómaar praten. Het gesprek kan alle kanten opgaan, maar het uitgangspunt is een zogenaamde ‘filosofische vraag’. Een filosofische vraag is een vraag die uitnodigt een begrip te onderzoeken, maar het heeft geen vaststaand antwoord. Er is niet één juist antwoord en je kunt het antwoord ook niet opzoeken. Je moet er samen over praten en het op die manier onderzoeken.
In een filosofisch gesprek gaat het er ook niet om om te discussiёren, of om wie gelijk heeft, of om elkaar te overtuigen. De bedoeling is dat je wat leert over hoe je naar het onderwerp kunt kijken en tegelijkertijd leer je wat over de waarden, aannames en denkwijze van de anderen. Ook helpt het je om je eigen zienswijzen te onderzoeken. Het gaat er niet om, om een conclusie te trekken aan het eind van het gesprek, of om het eens te worden. De uitwisseling, dát is het doel van een filosofisch gesprek.
De Filosofiegroep bestaat momenteel uit 6 mensen. Eind november waren we met 4 mensen bij elkaar. Voor twee mensen die tot een risicogroep behoren, wilden we een internetverbinding maken, maar dat kregen we niet voor elkaar. Misschien is het een filosofische vraag waarom technologische dingen, die bedoeld zijn om alles makkelijker en sneller te maken, altijd uitlopen op een half uur radeloos rondklikken over het beeldscherm om het uiteindelijk maar op te geven. Tot de volgende keer, wanneer het even raadselachtig ineens wél lukt.
Enfin, deze keer was corona ons uitgangspunt. Met als vraag of een ander jou mag beperken, bijvoorbeeld met de coronamaatregelen. Én of het nog wat uitmaakt als die ander de overheid is. Groepslid Theo kwam al snel met een mooie overstap naar het thema ‘gehoorzaamheid’: waarom volgen mensen die coronaregels al dan niet op?
Theo had ons een artikel gegeven over ‘conformisme’, wat ging over vragen als: pas je je aan aan de groep? Ook interessant! In het artikel ging het ook over de beroemde gedragsexperimenten van mensen als sociaal psycholoog Milgram. Hieruit bleek dat mensen heel ver kunnen gaan in het pijn doen van anderen, als ze daarvoor geen verantwoordelijkheid hoeven te nemen. Ze passen zich aan en gaan ver buiten hun eigen normen en waarden. Ontmenselijking van de ander speelt ook een rol: als je de ander niet als mens ziet, kun je hem veel meer aandoen. Eén uitspraak uit het artikel: gehoorzaamheid komt vóór ethiek en moraal. Best schokkend!
We hebben verder kriskras dingen uit het artikel besproken en ook nog wat andere dingen. Een bloemlezing daaruit:
– Mensen houden in het algemeen tot op zekere hoogte wel van degenen die durven af te wijken van de groep (bijvoorbeeld Paul de Leeuw). Er is dan ook wel sprake van bewondering. Maar de afwijking moet niet té groot worden, want dan straft de groep de zonderling (in veel gezelschappen kun je niet zeggen dat je PVV stemt, dan lig je eruit).
– Groepsnormen worden niet democratisch vastgesteld. Het is niet ‘een net proces met inspraak voor iedereen’. Groepsleden kijken vooral naar wie voor hen gevaar zou kunnen opleveren. Je wilt niet iets doen of zeggen waardoor je eruit ligt.
– Een breed gedragen overtuiging is: wij mensen willen bij de groep horen. Maar is dat zo? Groepslid Annerieke in elk geval niet.
– Bij de coronamaatregelen zijn mensen meestal best gehoorzaam, maar ze zoeken tegelijkertijd ook vaak de grenzen op. Vandaar bijvoorbeeld de veel te grote drukte op Black Friday-dagen.
– Rond corona is er regelmatig sprake van ‘complotdenkers’, mensen die zeker de maatregelen niet willen volgen, omdat ze een andere kijk hebben op hoe het wereldtoneel in elkaar zit en hoe de regering daarmee omgaat . De term ‘complotdenkers’ vonden wij ook stigmatiserend, want het zet die mensen buiten spel als ‘gekkies’, terwijl je ook kunt zeggen: zij denken anders dan mainstream.
– Aan het einde van de bijeenkomst maakten we nog een uitstapje naar de onderwerpen ‘waarheid’ en ‘vertrouwen’, onderwerpen die in de Filosofiegroep vaker voorbij komen. Groepslid Remko had gezegd: Waarheid is gebaseerd op vertrouwen: vertrouw je iemand zoveel dat je aanneemt dat hij de waarheid spreekt?
– Groepslid Arthur zei: Je ziet stukjes waarheid. In de dingen om je heen en in anderen. Socrates zei het al: Hoe meer je weet, des te meer weet je dat je niets weet. Het niet-weten is onderbelicht. Hoe fijn zou het zijn als mensen wat vaker zouden zeggen dat ze iets niet weten?
Waarvan akte! Het onderwerp dat we voor de week daarop bepaalden was: ‘Enthousiasme’.
Informatie
Ben jij door dit artikel enthousiast geworden over filosofie en filosoferen? Er is nog plaats voor nieuwe deelnemers! Neem bij interesse contact op met Daniëlle Visser of vul het aanmeldformulier op onze website in.
Tekst: Anja de Waard voor cliëntenmagazine Wijzer – nummer 12, Winter 2020/2021
